روان شناسی تربیتی

خلاصه ای از 8فصل اوّل کتاب روان شناسی تربیتی- دکترعلی اکبرسیف-چاپ پیام نور

روانشناسی تربیتی

دکتر علی اکبر سیف

2 واحــــــد

هدفهای کلی کتاب

1- کسب دانش و مهارتهای لازم در زمینه ی اصول و مبانی روان شناسی تربیتی و توانایی تحلیل و تفسیر مسائل و مشکلات درسی و اجتماعی دانش آموزان در محیط آموزشی .

2- کسب توانایی تشخیص علل و عوامل پدید آورنده ی مسائل و مشکلات تحصیلی .

3- کسب توانایی بررسی و تحلیل مسائل و مشکلات تحصیلی دانش آموزان و پیدا کردن راه حل آنها .

4- آشنا شدن با نظریه ها و قوانین اصول روانشناسی یادگیری و کسب توانایی استفاده از آنها در طراخی فعالیتهای آموزشی

5- کسب دانش و مهارتهای مربوط به روشها و فنون آموزشی و کسب توانایی استفاده از آنها در آموزش موضوع های مخالف درسی .

6- آشنا شدن با منابع و ماخذ گوناگون روانشناسی تربیتی و زمینه های وابسته به آن و کسب توانایی در استفاده از این منابع و استخراج و تدوین روشها و شیوه های رفع مشکلات آموزش و پرورش .

7- علاقمند شدن به موضوعها و مباحث گوناگون روانشناسی تربیتی .

هدف کلی

آشنایی با مراحل اصلی فعالیتهای آموزشی معلم در قالب الگوی عمومی آموزشی .

هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

- آموزش را تعریف کند .

- تفاوت عمده بین آموزش کلاسی و سایر آموزشها ، چون آموزش رادیویی یا تلویزیونی را توضیح دهد .

- مراحل اصلی الگوی عمومی آموزشی را با ذکر مثال برای هر مرحله توضیح دهد .

- کاربرد الگوی عمومی آموزشی  را در سطوح مختلف تحصیلی بیان کند .

- با استفاده از الگوی عمومی آموزشی ، برای یکی از دروس تحصیلی یک طرح آموزشی مقدماتی تهیه کند .

مدل عمومی آموزشی

مراحل فعالیتهای معلم

مرحله 1- پیش از اموزش

مرحله 2- پیش از آموزش وضمن آموزش

مرحله 3- درضمن عمل آموزش

4- درضمن  آموزش و پس ازآموزش

الگوی عمومی آموزشی :

1- مرحله اول: پیش از عمل آموزش

تعیین هدفهای آموزشی به صورت هدفهای دقیق رفتاری

2-  مرحله دوم :

پیش از عمل آموزش وضمن عمل آموزش :

مراجعه به یافته های  روانشناسی یادگیری و استفاده  از آنها برای بهبود  روشهای آموزش و افزایش سطح و سرعت یادگیری دانش آموزان

3- مرحله سوم ضمن عمل آموزش : مراجعه به روشها

مراجعه به روشهاوفنون مختلف آموزشی و انتخاب روشها و فنون موردنیازبرای آموزش هدفهای گوناگون و به اجرا در آوردن آنها

4-درضمن آموزش وپس ازآموزش

وفنون مختلف آموزشی و انتخاب روشها و فنون موردنیازبرای آموزش هدفهای گوناگون و به اجرا در آوردن آنها اجرای روشها و فنون ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به منظوررفع نواقص روشهای یادگیری و آموزش وتعیین میزان یادگیری دانش آموزان واثر یخشی معلم

مرحله 1 : فعالیتهای پیش از فرایند آموزش

در این مرحله معلم ابتدا به تعیین مقاصد درس خود ، یعنی هدفهای آموزشِی می پردازد سپس به تشخیص میزان آمادگی دانش آموزان یا مشخص کردن ویژگیهایی از آنها که برای یادگیری هدفهای آموزشی تعیین شده ، پیش نیاز به حساب می آیند .

مرحله 2 : فعالیتهای پیش از فرایند آموزش و ضمن آموزش

در این مرحله معلم برای رسیدن به هدفهای آموزشی  باید به طورمرتب و مستمر به یافته های روانشناسی یادگیری مراجعه کند .

مرحله 3 : فعالیتهای ضمن آموزش

معلم در اجرای این مرحله ، از روشها ، فنون ، تدابیر و امکانات مختلف آموزشی استفاده می کند تا هدفهای گوناگون آموزشی خود را به بهترین وجهی به ثمر برساند .

مرحله 4 : فعالیتهای ضمن آموزش و پس از فرایند آموزش

کاربرد درست فعالیتهای آموزشی ، مستلزم استفاده از وسایل و روشهای مختلف اندازه گیری و ارزشیابی ، هم در ضمن آموزش و هم در پایان آموزش است .

فصل دوم

تهیه و تدوین هدفهای آموزشی

هدف کلی

آشنایی با فرآیند هدف گزینی و هدف نویسی ، انواع هدفهای آموزشی ، و طرز تهیه ی هدفهای آموزشی رفتاری .

هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

- با استفاده از طرح تایلر و با ذکر منابع و ملاکهای هدف گزینی ، فرآیند جریان انتخاب هدفهای کلی و جزئی را در آموزش و پرورش توضیح دهد ، به گونه ای که باتوضیحات او با طرح تایلر کاملا مطابقت داشته باشد .

با استفاده از مثالهای کتاب ، همه ی روشهای معمول بیان هدف آموزشی را نام ببرد .

 بدون کمک گرفتن از کتاب ، تمام فوایداستفاده از هدفهای رفتاری گفته شده در کتاب را بیان کند .

 با استفاده از مثالهای کتاب ، هدف آموزشی رفتاری و هدف آموزشی غیر رفتاری را تعریف کند دست کم یکی از تفاوتهای آنها را بیان کند .

از میان فهرستی از ویژگیهای مختلف که در فراگیر گذاشته می شود ، سه ویژگی مهم هدفهای رفتاری کامل را انتخاب کند .

 انواع هدفهای رفتاری را نام ببرد و از مثالهای کتاب برای هریک از آنها دست کم یک هدف به مثال ارائه دهد .

 ارائه ی همه ی راههای نوشتن شرایط و ملاک عملکرد را با ذکر مثال و بدون استفاده از مثالهای کتاب را در هدفهای رفتاری شرح دهد .

همه ی روشهای معمول بیان هدفهای آموزشی را توضیح دهد و برای هریک از آنها دست کم پنج هدف آموزشی با استفاده از کتابهای راهنمای معلم برای نمونه انتخاب کند .

 هر هدف غیر رفتاری را که به او داده می شود به هدف رفتاری تبدیل کند ، به نحوی که کلیه ی ویژگیهای هدفهای رفتاری کامل در آن منظور شده باشد .

با در اختیار داشتن یک کتاب درسی ، از طریق تهیه ی جدول مشخصات برای آن کتاب و رعایت تمام نکات تهیه ی این نوع جدولها ، روش تهیه ی هدفهای رفتاری آن درس را در عمل نشان دهد .

 مطالب انتقادی نوشته شده درباره ی کاربرد هدفهای رفتاری را به دقت بررسی کند و نکات منطقی و غیر منطقی آنها را پیدا کند و نشان دهد .

با استناد به دلایل منطقی خود و بدون ذکر مستقیم دلایل داده شده در کتاب ، مقاله ای در دفاع از هدفهای رفتاری بنویسد ؛ به نحوی که خواننده ی نا آشنا با این هدفها به طور منطقی متقاعد شود که کاربرد هدفهای رفتاری در آموزش کاری مفید است . ( حدود پنج صفحه ) .

 با استفاده از نظرهای موافق و مخالف کاربرد هدفهای رفتاری در آموزش ، نظر انتقادی خود را در رابطه با محاسن و معایب این نوع هدفها توضیح دهد .

با استناد به دلایل منطقی خود و بدون ذکر مستقیم دلایل داده شده در کتاب ، مقاله ای در دفاع از هدفهای رفتاری بنویسد ؛ به نحوی که خواننده ی نا آشنا با این هدفها به طور منطقی متقاعد شود که کاربرد هدفهای رفتاری در آموزش کاری مفید است . ( حدود پنج صفحه ) .

 با استفاده از نظرهای موافق و مخالف کاربرد هدفهای رفتاری در آموزش ، نظر انتقادی خود را در رابطه با محاسن و معایب این نوع هدفها توضیح دهد .

منابع انتخاب هدفهای آموزشی

هنگام انتخاب هر هدف آموزشی ، معلم باید پرسشهای زیر را مورد توجه قرار دهد :

 چرا دانش آموزان باید به هدف مورد نظر برسند ؟

 آیا دانش آموزان آمادگی کافی برای رسیدن به هدف مورد نظر را دارند ؟

 آیا امکانات آموزشی ، چنان هستند که دستیابی دانش آموزان را به هدف آموزشی تضمین کنند

انواع هدفهای آموزشی :

1. با توجه به فعالیتهای معلم ، مانند :

     - آمورش مفاهیم دایره ، وتر و کمان

2. با توجه به فعالیتهای دانش آموزان ، مانند :

     - تمرین خط نستعلیق

     - تمرین جمع

3. با توجه به عنوان درس ، مانند :

     - علل جنگ جهانی اول

     - قانون شکست نور

4. با توجه به یادگیری دانش آموزان ، مانند :

 - هضم و فهم مطالب تازه از سوی دانش آموزان

 - آشنایی با دستور زبان

•         هدفهای آموزشی رفتاری :

هدفهای آموزشی رفتاری، هدفهایی هستند که مقاصد آموزشی معلم را بر حسب رفتار قابل اندازه گیری یا به اصطلاح عملکرد  یاد گیرنده بیان می کنند .

تفاوت عمده بین هدفهای رفتاری و هدفهای غبر رفتاری در این است که هدفهای رفتاری بر حسب عملکرد با رفتار و اعمال قابل اندازه گیری یادگیرنده توصیف می شوند . در حالی که هدفهای غیر رفتاری با کلمات مبهم و عبارات نا مشخص بیان می شوند .

•         نمونه هدفهای غیر رفتاری :

   از دانش آموز انتظار می رود که در پایان درس :

     - تاریخ سلسله ی ساسانیان را بداند .

•          نمونه ی هدفهای رفتاری :

   از دانش آموز انتظار می رود که در پایان درس :

- علتهای مهم سقوط سلسله ی ساسانیان را توضیح دهد .

- فاعل ، فعل و مفعول جمله های کتاب خودرا معین کنند .

•         فواید استفاده از هدفهای رفتاری :

1.     استفاده از این نوع هدفها کار طرح و اجرای آموزش را برای معلم آسان می کند .

2.     آسان کردن عمل ارزشیابی معلم از آموخته های دانش آموزان ودانشجویان

3.    اگر یادگیرنده از پیش بداند که معلم در پایان درس  از او چه انتظاراتی خواهد داشت و معلم این انتظارات را به طور دقیق و آشکار به یادگیرنده بگوید ، یادگیرنده با آرامش خاطر و آمادگی بیشتر به یادگیری آنها خواهد پرداخت .

روش تهیه ی هدفهای رفتاری

اگر هدفهای رفتاری را به دقت مورد توجه قرار دهیم ، خواهیم دید که همه  آنها از سه جزء اصلی فاعل ، فعل و مفعول تشکیل می شوند .

برای تهیه ی هدفهای رفتاری باید در انتخاب مفعولها و فعلهای جمله هایی که برای بیان هدفها به کار می بریم دقت کنیم .

جدول مشخصات

جدول مشخصات یک جدول دو بعدی است با تعدادی ردیف و ستون ،  متناسب با محتوای درس و هدفهای آموزشی معلم .

•         روش تهیه ی هدفهای رفتاری کامل

نخستین گام در نوشتن هدفهای آموزشی رفتاری ، بیان این هدفها در چارچوب عبارات و جملات روشن و قابل اندازه گیری است . علاوه بر این ویژگی مهم ، هدفهای رفتاری دارای دو ویژگی مهم دیگر هستند که شرایط عملکرد  وملاک عملکرد  نام دارند .

برای تعیین شرایط هدفهای رفتاری به پیشنهاد های زیر توجه کنید :

1.     یادگیرنده هنگام انجام عملکرد ، چه وسایلی ،منابع و امکاناتی در اختیارخواهد داشت ؟

مثلا «دانشجو باید بتواند ، با استفاده از فرمول ضریب همبستگی ، در مدت 15 دقیقه ، ضریب همبستگی بین دو دسته از اعداد را حساب کند» .

2. یادگیرنده هنگام اجرای عملکرد از کاربرد چه وسایل و منابعی محروم   خواهد بود ؟

 مثلا : « دانش آموز باید شعری را که در کتاب فارسی او نوشته شده است بدون غلط از حفظ ( بدون استفاده از کتاب )  بگوید . »

3. یادگیرنده در چه شرایط یا اوضاع و احوالی به انجام عملکرد خواهد پرداخت مثلا : « دانش آموز در درس ورزش باید بتواند:در یک روز آفتابی و در زمین آسفالت ، صد متر را در ، 10 ثانیه بدود . »

راه های مشخص کردن ملاک عملکرد

1.    با استفاده از محدوده ی زمانی

مثلا ، « دانشجو باید بتواند با استفاده از فرمول ضریب همبستگی ، حداکثر در پانزده دقیقه ، ضریب همبستگی بین دو دسته از اعداد را که معلم به او می دهد ، حساب کند . »

2. با توجه به تعداد پاسخها

مثلا :« دانش آموز باید بتواند ، از میان فهرستی ازنام شعرا و نویسندگان گذشته ایران که معلم در اختیار او می گذارد ، حداقل نام پنج شاعر و نویسنده دوره ی غزنویان را نام ببرد . »

3. با توجه به درصد یا نسبت

مثلا ، « دانش آموز باید بتواند ، بدون کمک معلم یا هر کس دیگر حداقل نود درصد مسائلی را که معلم به او می دهد ، درست حل کند .»

4. با توجه به ویژگی عملکرد

مثلا : « دانش آموز باید بتواند با استفاده ازوسایل مورد نیاز که در آزمایشگاه فیزیک موجودند ، یک زنگ اخبار بسازد طوری با طرح داده شده در کتاب فیزیک دقیقا مطابقت کند .

انواع هدفهای آموزشی رفتاری

هدفهای آموزشی رفتاری را می توان به سه دسته : هدفهای پایانی ، هدفهای واسطه ای یا بین راه و هدفهای ورودی تقسیم کرد .

•         نمونه ی هدفهای نهایی برای درس زبان انگلیسی

1. دانش آموز باید بتواند یک کتاب انگلیسی را بخواند و مطالب آن را به زبان فارسی برگرداند .

نمونه ی هدفهای آموزشی بین راه یا واسطه ای برای هدف نهایی بالا

 - دانش آموز باید بتواند فاعل و فعل را در جمله های انگلیسی تعیین کند .

•         هدفهای ورودی

 - برای این هدف آموزشی که « دانش آموز باید بتواند اعداد دو رقمی را برهم  تقسیم کند . » هدفهای ورودی زیر ضروری هستند :

- دانش آموز باید بتواند اعداد دو رقمی را با هم جمع کند .

- دانش آموز باید بتواند اعداد دو رقمی را از هم کم کند .

نظرهای موافق و مخالف کاربرد هدفهای رفتاری

   یکی از انتقادهای مخالفان کاربرد هدفهای رفتاری ، این است که این هدفها یادگیرندگان را به یادگیری اطلاعات و مهارتهای جزئی محدود می کنند و آنان را از دستیابی به هدفهای مهمتر آموزش مانند : خلاقیت و قضاوت منتقدانه بازمی دارند .

     در انتفاد دیگری که از هدفهای رفتاری به عمل آمده است گفته شده است که استفاده از این هدفها کار غیر انسانی است .

    انتقاد دیگر این است که این هدفها باعث محدود شدن فعالیت آموزشی و یادگیری می شوند .

فصل سوم : طبقه بندی هدفهای آموزشی

 هدف کلی

آشنایی با سطوح مختلف یادگیری از راه شناخت حوزه ها و طبقات گوناگون هدفهای آموزشی .

•         هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

- فایده ی طبقه بندی هدفهای آموزشی را از لحاظ بالا بردن کیفیت هدفهای آموزشی معلم بیان کند .

- حوزه های سه گانه ی یادگیری را به اختصار توضیح دهد و برای هر یک از آنها مثالی بیاورد .

-          طبقات شش گانه ی حوزه ی شناختی را توضیح دهد .

-         -  برای هر یک از طبقات حوزه ی شناختی یک هدف آموزشی رفتاری بنویسد .

-         - هر هدف آموزشی را که در اختیار او گذاشته می شود طبقه بندی کند .

-         - برای یکی از درسهای یک کتاب دوره ی ابتدایی ، هدفهای رفتاری لازم در سطوح مختلف طبقات حوزه ی شناختی بنویسد .

-         عنوانهای طبقات حوزه ی عاطفی و روانی - حرکتی را نام ببر د و این طبقات را به اختصار توضیح دهد .

-         طبقه بندی هدفهای آموزشی معروف به طبقه بندی بلوم

در این طبقه بندی ، هدفهای آموزشی ابتدا به سه حوزه یا حیطه با نامهای زیر تقسیم شده اند : 

1-    حوزه شناختی

2-    حوزه عاطفی

3-    حوزه روانی -حرکتی

و هر حوزه هم شامل تعدادی طبقه است .

•         حوزه ی شناختی

غالب حوزه ی شناختی دانش و معلومات و تواناییها و مهارتهای ذهنی را در بر می گیرد .

مثلا از دانشجوی روانشناسی تربیتی انتظار می رود که در پایان دوره ی آموزشی بتواند :

- اصول و قوانین روانشناسی یادگیری را در طراحی فعالیتهای آموزشی خود مورد استفاده قرار دهد .

•         حوزه ی عاطفی :

این حوزه با علاقه و انگیزش و نگرش یا قدردانی و ارزشگذاری سر و کاردارد . برای مثال ، وقتی معلم از این بابت نگران است که یکی از دانش آموزان او علاقه ای به درس حساب نشان نمی دهد ، این نگرانی او به حوزه ی عاطفی مربوط می شود .

به چند نمونه از هدف کلی آموزشی در حوزه ی عاطفی توجه کنید :

 - دانشجو باید از مطالعه ی منابع مختلف درباره مسائل روان شناسی تربیتی لذت ببرد .

 -  دانشجو باید در مقابل عقیده ی دیگران که با نظر او مخالفند بردباری نشان دهد

•         حوزه ی روانی – حرکتی :

این حوزه بیشتر به فعالیتهایی که بیشتر جنبه ی جسمانی دارد ، مانند تایپ کردن ، ورزش و انجام دادن مشاغلی که با مهارتهای گوناگون نیاز دارد مربوط می شود .

مثلا :

 -  دانش آموز باید بتواند 100 متر را در 10 ثانیه بدود .

 -  دانش آموز باید بتواند در هر 5 دقیقه 60 کلمه را با کمتر از 4 اشتباه تایپ کند

•         طبقه بندی هدفهای آموزشی : حوزه ی شناختی

1 .  دانش :

 عبارتست از حفظ و نگهداری ذهنی مطالبی که قبلا آموخته شده است . مثل :

 تعریف کردن اصطلاحات علمی و فنی درس فیزیک

2. فهمیدن :

عبارتست از درک مطالبی که فرد از آن طریق در
می یابد که هدف اصلی مطلب مورد نظر چیست .

3. کاربرد استفاده از مطالب انتزاعی ( اندیشه های کلی ، فواعد اجرایی وروشهای کلی ) در موقعیتهای علمی و عملی :

توانایی استفاده از اصول و قوانین یادگیری در آموزش کلاسی

4. تحلیل :

عبارتست از شکستن یک مطلب یا یک موضوع ، به اجزا یا عناصر تشکیل دهنده آن :

توانایی تشخیص واقعیتها از فرضیه ها

5. ترکیب :

کنار یکدیگر گذاشتن عناصر و اجزا، برای ایجاد یک کل یکپارچه و تولید طرح یا ساختی که قبلا بدین شکل وجود نداشته است  :

-          توانایی نوشتن داستان ، مقاله یا شعر ابتکاری

6. ارزشیابی :

این طبقه از دو زیر طبقه تشکیل شده است :

1-6 . داوری بر اساس شواهد درونی

2-6 . داوری بر اساس ملاکهای بیرونی

•         طبقه بندی هدفهای آموزشی : حوزه ی عاطفی

قبلا گفتیم که حوزه ی عاطفی به هدفهای مربوط به احساس ، انگیزش ، نگرش ، قدردانی ، ارزشگذاری و مواردی نظیر آن مربوط میشود .

حوزه ی عاطفی از پنج طبفه تشکیل یافته است

1 . دریافتن ( توجه کردن ) :

 آگاه شدن از چیزی در محیط و توجه به آن

 2 . پاسخ دادن :

 در این مرحله یادگیرنده علاوه بر توجه به امور ، به آنها پاسخ هم می دهد ، مثلا بعد از دیدن یک نمایش ، برای بازیگران دست میزند .

3. ارزشگذاری:

در این مرحله یادگیرنده چیزی را بر چیزی دیگر ترجیح می دهد مثلا بجای رفتن به یک کنسرت به دیدن یک فیلم میرود

4. سازماندهی ارزشها :

 در این مرحله یادگیرنده ارزشها را به صورتی سازمان یافته در می آورد و هر ارزش جدید را در نظام ارزشی خود در یک ترکیب ارجعیت می دهد .

5. تشخیص :

 در این مرحله یادگیرنده طبق ارزشهای خود به نحوی عمل می کند که رفتار او نشان دهنده ی شخصیت ، جهان بینی ، و فلسفه ی مختص به او باشد . 

•         طبقه بندی هدفهای آموزشی : حوزه ی روانی – حرکتی

حوزه ی روانی – حرکتی با هدفهایی که بیشتر جنبه ی اعمال جسمانی دارند مانند ورزش کردن و انجام دادن فعالیتهایی که به مهارتهای گوناگون نیاز دارند مربوط است .

این طبقه بندی از شش طبقه با عناوین زیر تشکیل شده است :

1 . حرکات بازتابی :

اعمالی که به طور غیر ارادی در پلسخ به محرکهای خاصی رخ می دهد : مانند پلک زدن.

2 . حرکتهای اساسی :

الگوهای حرکتی ذاتی که از ترکیب حرکات بازتابی تشکیل می شوند، مانند راه رفتن ، دویدن و پریدن .

3. تواناییهای ادراکی :

برگردان محرکهایی که از راه حواس دریافت می شوند به حرکات مناسب ، مانند پیروی از دستورات شفاهی ، خفظ تعادل و پرش از روی طناب .

4. تواناییهای فیزیکی ( بدنی) :

 حرکات اساسی مورد نیاز برای انجام دادن حرکات ماهرانه؛ مانند وزنه برداری ، رساندن انگشتان دست به نوک پا .

5. حرکتهای ماهرانه :

حرکات ماهرانه تر که نیازمند به میزان معینی از کارآمدی است  ؛ مانند الگوهای حرکتی مورد نیاز در ورزشها و هنرهای ظریف .

6. ارتباط غیر کلامی :

توانایی ایجاد ارتباط از طریق حرکات بدنی ؛ مانند حرکات سر و دست و حرکات چهره ای .

فصل چهارم :سنجش آغازین و رفتار ورودی

•         هدف کلی

آشنایی با آمادگیهای مختلف یادگیرندگان یا ویژگیهای ورودی آنان و روش تهیه ی رفتارهای ورودی و سنجش آغازین .

•         هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

-          رفتار ورودی را تعریف کند و از طریق مقایسه ی آن با رفتار نهایی و ذکر مثال شباهتها و تفاوتهای بین آنها را بیان کند .

-          رابطه ی رفتار ورودی با هدف نهایی را بیان کند و تاثیر رفتار ورودی بر یادگیری هدف نهایی را توضیح دهد .

-         برای درسی که هدفهای رفتاری آن را خود تهیه کرده است رفتارهای ورودی لازم را بنویسد .

-          ویژگیهای ورودی شناختی ، عاطفی و روانی - حرکتی را شرح دهد و روابط آنها را با یکدیگر توضیح دهد .

-          سنجش آغازین را تعریف کند و فرق آن را با پیش آزمون توضیح دهد .

-  فایده ی اجرای پیش آزمون را همراه با سنجش آغازین در ابتدای درس توضیح دهد و نتیجه ی آرمانی حاصل از این کار را بیان کند .

-          علل ایجاد ویژگیهای عاطفی منفی در دانش آموزان و دانشجویان را نام ببرد و درباره ی روشها و فنون مقابله با آنها توضیح دهد .

-          شیوه ها و فنون ایجاد علاقه و انگیزش را در یادگیرندگان از طریق ذکر مثالهای عملی توضیح دهد .

-         تعریف رفتار ورودی

هدف ورودی یا رفتار ورودی به آمادگی فرد برای یادگیری هدفهای آموزشی  ( بین راه و نهایی ) اشاره می کند ؛ یعنی آنچه که یادگیرنده ، قبلا آموخته است و برای یادگیری مطالب تازه پیش نیاز محسوب میشود .

•         ویژگیهای رفتار ورودی

بیانات رفتارهای ورودی نیز باید مانند بیانات هدفهای آموزشی رفتاری بر حسب اعمال و رفتار آشکار و قابل اندازه گیری یادگیرنده نوشته شوند .

•         رفتار نهایی ( هدف آموزشی )

یادگیرنده باید بتواند ، از روی ساعت دیواری ، وقت را با حداکثر یک دقیقه اشتباه با صدای بلند بخواند .

•         رفتارهای ورودی

یادگیرنده باید بتواند :

 - از دو شیء کوچکترین آنها را انتخاب کند ؛ مثلا از دو عقربه ی ساعت ، عقربه کوچک را نشان دهد .

 سمت عقربه را تشخیص دهد ، مثلا در جواب این سوال که
«عقربه چه عددی رانشان میدهد ؟ »           جواب درست بدهد .

دستورات شفاهی را اجرا کنند ؛ مثلا « شماره ای را در داخل چهارگوش بنویس»یا«کتاب را ورق بزن»اعداد1تا60راتشخیص دهد،بنویسدوبخواند.

 یک یک وپنج پنج تا60بشمارد.

•         طرز تعیین رفتارهای ورودی

برای تعیین رفتارهای ورودی یک درس ، باید ابتدا فهرست هدفهای آموزشی آن درس را آماده کنیم . یکی از تدابیر مورد استفاده در تدوین رفتارهای وودی استفاده از روش  تحلیل تکلیف و تشکیل سلسسله مراتب یادگیری است .

•         سنجش آغازین

سنجش آغازین که نوعی ارزش یابی تشخیصی به حساب می آید، وسیله ی اندازه گیری رفتارهای  ورودی وتشخیص کمبودهای یادگیریهای پیش نیاز دانش آموزان است .

•         راههای مقابله با مشکل کمبود رفتارهای ورودی شناختی و روانی –حرکتی برای رفع  مشکل کمبود رفتارهای ورودی پیش نیاز چندین راه حل وجود دارد . بهترین راه حل ، آموزش ترمیمی یا آموزش جبرانی به صورت فردی است .

روش دیگر این است که هدفها و محتوای درس را تغییر دهیم تا رفتارهای ورودی موردنیاز نیز تغییر کنند .

•           ویژگیهای ورودی عاطفی

ویژگیهای ورودی عاطفی نشان دهنده ی انگیزش یادگیری یا همان علاقه به درس است .-

تجربه های موفقیت آمیز و یا شکست آمیز دانش آموز درسالهای نخست یادگیری آموزشگاهی،ابتدا تصورات او رادررابطه با تواناییش نسبت به موضوع های بخصوص درسی تحت تاثیر قرارمیدهد که

عاطفه به موضوع درسی نام دارد.

بعد از کسب تجارب بیشتر از این نوع ، عاطفه مربوط به آموزشگاه شکل می گیرد و سرانجام مفهوم خودتحصیلی دانش آموز تشکیل می شود .

راههای مقابله بامشکل کمبودانگیزش یادگیری

•         بهترین راه رفع مشکل این است که سطح رفتارهای ورودی شناختی (ودرصورت لزوم سطح رفتارهای ورودی روانی– حرکتی ) دانش آموزان رابالاببریم وکیفیت آموزش را نیز بهبود بخشیم .

•         فنون ایجاد علاقه و انگیزش در یادگیرندگان

1. آنچه را که ازیادگیرندگان به عنوان هدف آموزشی انتظار دارید در آغاز درس به طور دقیق به آنان بگویید .

2. از تشویق های کلامی استفاده کنید .

3. از امتحانات و آزمونها ، به عنوان وسیله ای برای ایجاد انگیزش در یادگیرندگان ، استفاده کنید .

4. مطالب و موضوعهای درسی را از ساده به دشوار ارائه دهید .

5. از ایجاد رقابت ، چشم و هم چشمی در میان دانش آموزان جلوگیری کنید .

6.پیامدهای منفی مشارکت یادگیرندگان در فعالیت  یادگیری را کاهش دهید .

7. به یادگیرندگان ، مسائل و تکالیفی بدهید که نه خیلی ساده ونه خیلی دشوارباشند .

8- تا آنجا که ممکن است، مطالب درسی را به صورت معنی دار و در ارتباط با موقعیتهای زندگی ارائه دهید

فصل پنجم:تعریف وانواع یادگیری

•         هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

-         تعریف یادگیری داده شده در این فصل را از حفظ بیان کند و تمام ویژگیهای مهم این تعریف را با ذکر مثال توضیح دهد .

- رفتار و عملکرد را تعریف کند و تفاوت آنهارا با یکدیگر و با یادگیری توضیح دهد .

- یادگیری ، تفکر و تجربه را با هم مقایسه کند و شباهتها و تفاوتهای آنها را شرح دهد .

-         یادگیری عمدی و یادگیری اتفاقی را توضیح و رابطه ی آنها را با یکدیگر شرح دهد .

- انواع یادگیری گانیه را به ترتیب نام ببر د ، درباره ی همه ی آنها توضیح دهد و در رابطه با یادگیری آموزشگاهی و برای هر یک از آنها یک مثال ذکر کند .

- انواع یادگیری گانیه را با طبقات هدفهای آموزشی بلوم مقایسه کند و رابطه ی بین آنها را شرح دهد

-         انواع بازده های یادگیری را تعریف و برای هر یک از آنها مثالی ذکر کند .

-         تعریف یادگیری

 یادگیری یعنی ایجاد تغییر نسبتا پایدار در رفتار بالقوه ی یادگیرنده ، مشروط بر آن که این تغییر بر اثر اخذ تجربه رخ دهد .

ویژگیهای مهم این تعریف عبارتند از :   

 1- تغییر

 2-  تغییر نسبتاپایدار

 3- تغییرنسبتا پایداردررفتاربالقوه

4-    تغییرنسبتاپایداردررفتاربالقوه بر اثر تجربه

•         انواع یادگیری :

1.     یادگیری علامتی :

در این نوع یادگیری که بیشتر به نام یادگیری رفتاربازتابی یا شرطی سازی کلاسیک پاولفی معروف است ، یادگیرنده دادن پاسخی شرطی را به یک علامت می آموزد .

2. یادگیری محرک – پاسخ :

این نوع یادگیری با دادن پاسخهای عضلانی به محرکهای معین مشخص می شود . وقتی راننده اتومبیل با دیدن چراغ قرمز اتومبیلش را متوقف می کند ، یادگیری او از نوع یادگیری
محرک – پاسخ است .

3. یادگیری زنجیره ای :

از این طریق تعدادی از یادگیریهای محرک – پاسخ قبلی را با هم پیوند می دهد و زنجیره ای از رفتارهای پیچیده ی محرک – پاسخ را می آموزد . مانند : عمل مسواک زدن کودکان .

نام دیگر یادگیری زنجیره ای  مهارت آموزی است .

4. یادگیری کلامی یا تداعی کلامی :

یادگیری کلامی نیز نوع خاصی ازیادگیری زنجیره ای است که در آن حلقه های یادگیری یامحرک – پاسخها ، و واحدهای زبان است .مورد ساده ی تداعی کلامی فعالیت کودکان در نامیدن اشیاست .

5. یادگیری تمیز دادن محرکها :

یادگیری تمیز دادن یا تشخیص دادن محرکها شامل یادگیری دادن پاسخ درست به محرکهای مختلف است  . وقتی که کودک می آموزد که حیوانات مختلف را با نام درست آنها بنامد ، میان محرکهای مختلف تمیزقایل می شود .

6. یادگیری مفهوم :

در یادگیری مفهوم به ویژگیهای مشترک اشیا و امور پاسخ می دهد نه به ویژگیهای اختصاصی آنها . مثلا کتاب یک مفهوم است . وقتی که میگوییم کتاب ، منظور ما کتاب به خصوصی نیست چون این مفهوم همه ی کتابها را شامل می شود .

7. یادگیری قانون یا اصل :

در یادگیری قانون یا اصل ، یادگیرنده دو یا چند مفهوم را به هم ربط میدهد و از آنها یک معنی تازه بدست می آورد . در زیر چند نمونه از قوانین آورده شده است :انسانها ، برابر آفریده شده اند . فلزات ، بر اثر  حرارت منبسط می شوند .

•         انواع بازده های یادگیری

1.     مهارتهای ذهنی :

در این مهارتها ، نمادها یا سمبلها مورد استفاده قرار می گیرند . ما از طریق نمادها به طور غیر مستقیم با محیط به تعامل می پردازیم .

2. راهبردهای شناختی :

راهبردهای شناختی تدابیری هستند که آدمیان ، از طریق آنها در جهت فعال کردن و منظم کردن مطالب یادگرفته شده و استفاده از مهارتهای آموخته ی خود استفاده می کنند .

3. اطلاعات کلامی :

اطلاعات کلامی را میتوان معادل دانشی در طبقه بندی بلوم دانست . بنابراین ، بخش مهمی از یادگیری آموزشگاهی شامل اطلاعات کلامی است مانند : وقایع، نامها ، توصیفها ، تاریخها و ویژگیها.

4. مهارتهای حرکتی :

یادگیری مهارتهای حرکتی به یادگیر نده امکان می دهد تا حرکتها و فعالیتهای خود را هماهنگ سازد . نوشتن ، راه رفتن ، رانندگی کردن ، از جمله مهارتهای حرکتی هستند .

5. نگرشها :

نگرش عبارتست از « یک حالت درونی که بر انتخابهای عمل شخصی که به توسط فرد انجام میشود تاثیر میگذارد .» نگرشها دارای سه جنبه ی مهم زیرند:

 -  عاطفی یا هیجانی

 -  شناختی

 -  رفتاری .

فصل ششم :یادگیری از راه شرطی شدن

•         هدف کلی

آشنایی با یادگیری از راه شرطی شدن کلاسیک و شرطی شدن کنشگر و چگونگی استفاده از آن در آموزش .

•         هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

-         فرآیند جانشین سازی محرک را در نظریه ی شرطی شدن کلاسیک پاولفی توضیح دهد .

-          با ذکر یک مثال ، مراحل شرطی شدن پاسخ بازتابی را شرح دهد .

-         شرطی شدن سطح بالاتر را توضیح دهد و یک نمونه ی آموزشگاهی برای این نوع شرطی شدن ذکر کند .   

-          تقویت و خاموشی را در شرطی شدن پاسخگر و شرطی شدن کنشگر ، با ذکر مثال ، توضیح دهد و تفاوت آنها را بیان کند .

- تعمیم و تمییز را در شرطی شدن پاسخگر و شرطی شدن کنشگر توضیح دهد و تفاوت آنها را بیان کند .

- با ذکر مثال نحوه ی استفاده از خاموشی را در رفع واکنشهای هیجانی نامطلوب و رفتارهای کنشگر نامطلوب ، شرح دهد .

-          تفاوت بین رفتار پاسخگر و رفتار کنشگر را با ذکر مثال توضیح دهد .

فرآیند شرطی شدن کنشگر را با ذکر مثال توضیح دهد .

- تقویت مثبت ، تقویت منفی ، تقویت کننده مثبت ، تقویت کننده منفی را با ذکر مثال توضیح دهد .

- تنبیه را تعریف کند و تفاوت آن را با تقویت منفی از طریق ذکر مثال توضیح دهد .

-          قانون اثر ثرندایک را تعریف کند و تفاوت آنرا با قانون شرطی شدن رفتار بازتابی پاولف و تقویت مثبت اسکینر توضیح دهد .

-         - عوامل کنترل کننده ی رفتار را در شرطی سازی پاسخگر و شرطی سازی کنشگر ، توضیح دهد .

-         - روش آموزش بازخورد زیستی را با ذکر مثال توضیح دهد و کاربردهای درمانی آن را بیان کند .

-         - عوامل کنترل کننده ی رفتار را در شرطی سازی پاسخگر و شرطی سازی کنشگر ، توضیح دهد .

-         - روش آموزش بازخورد زیستی را با ذکر مثال توضیح دهد و کاربردهای درمانی آن را بیان کند .

•         یادگیری رفتارهای بازتابی از راه شرطی سازی کلاسیک شرطی سازی پاسخگرنامیده می شود.

یادگیری رفتارهای بازتابی که از آغاز به نام پبدایش شرطی سازی کلاسیک معروف شد ، ساده ترین نوع یادگیری است .

علت نامگذاری رفتار بازتابی به رفتار پاسخگر این است که جاندار ازطریق این نوع رفتار به محرکهای مشخص پاسخ می دهد و بدون وجود این محرکهای مشخص ، رفتار پاسخگر از جاندار سر نمی زند

مثلا : پاسخ اضطراب دانشجو یا دانش آموز در برابر محرک ورقه امتحانی .

در این مثال که معرف یادگیری رفتار پاسخگر است ، ورقه ی امتحانی ،به عنوان محرک ، منجربه ایجاد پاسخ اضطراب می شود .

شرطی شدن سطح بالاتر

در شرطی شدن رفتار پاسخگر ، وقتی که محرک شرطی چندین باربا محرک طبیعی همراه شد و محرک شرطی توانست پاسخ شرطی را به خوبی ایجاد کند ، میتوان از محرک شرطی به عنوان محرک طبیعی استفاده کرد و پاسخ شرطی دیگری را تولید کرد . 

تقویت و خاموشی :

در اصطلاح روانشناسی شرطی سازی ، هربار که محرک غیر شرطی ( مثلا غذا در آزمایشهای پاولف ) با محرک شر طی ( مثلا صدای زنگ ) همراه می شود ، تقویت صورت می گیرد .

اگر پاسخ شرطی برای مدتی تقویت نشود ، یعنی اگر  محرک شرطی به تنهایی ارائه شود ( مثلا اگر چندین بار زنگ را به صدا در آوریم اما  به حیوان غذا ندهیم) این کار به زوال تدریجی پاسخ شرطی خواهد انجامید که در اصطلاح این رویداد را خاموشی گویند .

تعمیم و تمیز:

پاولف در آزمایشهای خود مشاهده کرد که پاسخ شرطی حیوان آزمایش ، نه تنها به محرک شرطی به کار رفته در آزمایشگاه داده می شود ، بلکه هر محرک دیگری که با محرک شرطی اولیه شباهت داشته باشد ،میتواندپاسخ شرطی رادراوایجادکنداواین  پدیده راتعمیم محرک نامگذاری کرد.

باید پاسخ فرد را به محرک مورد نظر، تقویت کرد،اما پاسخ اورابه محرکهای نابجاتقویت نکردتاخاموش شود.این فرآیندراتمییزدادن محرک نام نهاده اند

.

•         یادگیری رفتارهای غیر بازتابی از راه شرطی سازی کنشگر

رفتارهای پاسخ گر رفتارهایی منفعل و غیر ارادی است که ازموجود زنده درحضور محرک ( چه شرطی و چه غیر شرطی ) به طور خود به خودی سر می زنند .

مانند : ترشح بزاق در حضور محرک غذا یا زنگ و واکنشهای عاطفی گوناگون ترس ، اضطراب ، شادمانی و ... در حضور محرکهای مربوط به آنها.

اما رفتارهای کنشگر خود انگیخته ، ارادی و فعال است و جاندار از آن طریق بر  محیط خود به عمل کنش می پردازد ، مانند راه رفتن ، نوشتن  .

به همین سبب به این گونه رفتارها کنشگر

( یعنی عمل کننده یاکنش کننده برمحیط ) گویند.ادوارد ثراندیک نخستین کسی بود که به مطالعه ی رفتارکنشگروکشف قوانین یادگیری این نوع رفتار پرداخت .  طبق آزمایش اوعاملی که به یادگیری حیوان منجر می شود،پاداش است.ثراندیک این پدیده را قانون اثرنام نهاد .

•         تقویت مثبت

درشرطی کردن رفتارکنشگر،بعدازرفتار، محرک یارویدادی ارائه می شودکه نتیجه ی آن افزایش رفتارمورد نظراست.به این فرآیندتقویت مثبت وبه محرکی که بعد از رفتارمی آیدوسبب افزایش رفتارمی شود، محرک تقویت کننده ی مثبت یاتقویت کننده ی مثبت گفته می شود .

•         تقویت منفی

برخلاف تقویت مثبت که درآن ارائه تقویت کننده ی مثبت(رویداد مطلوب)بعد ازرفتار، باعث افزایش آن رفتارمی شود،درتقویت  منفی بعدازانجام رفتارازسوی جاندار،یک رویداد نامطلوب حذف می شود واین  امر، منجر به افزایش رفتار یادگیرنده می شود .

در تقویت مثبت ارائه ی تقویت کننده ی مثبت بعد از رفتار ، سبب افزایش احتمال وقوع رفتار می شود در حالیکه در تقویت منفی حذف تقویت کننده ی منفی بعد از رفتار ، موجب افزایش احتمال وقوع رفتار می شود .

•         انواع تقویت کننده

•         1-تقویت کننده های نخستین

•         2- تفویت کننده های شرطی

•         1. تقویت کننده های نخستین

•         تقویت کننده هایی راکه ذاتاً خاصیت تقویت کنندگی دارند تقویت کننده های نخستین یا غیر شرطی نامند . مانند : آب ، هوا و غذا

•         2. تقویت کننده های شرطی :

•         محرکهایی که با محرکهای تقویت کننده ی نخستین ( مثبت یا منفی ) همراه شوند ، خاصیت تقویت کنندگی آنها را کسب می کنند .

•          این تقویت کننده ها ، تقویت کننده های شرطی نام دارند .

•         خاموشی رفتار کنشگر

اگررفتاری را که با تقویت افزایش یافته است برای مدتی تقویت نکنیم ، به تدریج  از نیرومندی آن کاسته و سرانجام به کلی متوقف می شود . به این فرآیند،خاموشی رفتارکنشگرگویند .

برای مثال ، اگر به موشی که برای فشار دادن به اهرم ، غذا   داده ایم و او را در انجام این رفتار شرطی کرده ایم دیگر غذا ندهیم ، بعد از مدتی رفتار فشار دادن به اهرم موش ، متوقف خواهد شد در این حالت می گوییم رفتار فشار دادن به اهرم موش ، خاموش شده است .

•         تعمیم و تمیز :اگر رفتاری در حضور یک محرک تقویت شود و در حضور محرکهای دیگر تقویت نشود ، احتمال انجام آن رفتار در حضور محرکهایی که تقویت نشده است خاموش می شود و تنها در حضور محرکی که هنگام تقویت رفتار حاضر بوده است انجام می شود . این فرآیند  تمیز دادن محرک نام دارد .

•         تعمیم محرک یعنی گسترش پاسخ از حضور محرک تمیزی اولیه به محرکهای مشابه آن . کودکی که واژه ی « کتاب » را هم برای نامیدن کتاب خود و هم سایر کتابهایی که می بیند به کار می برد تعمیم محرک می دهد .

•         باز خورد زیستی

دراین روش به شخص آموزش داده می شود تابااستفاده ازشرطی کردن کنشگر  پاسخهای غیر ارادی بازتابی خود ، مانند فشار خون ، ضربان قلب ، یا ترشح اسیدهای معدی را کنترل کند .

فصل هفتم :یادگیری شناختی

•         هدف کلی

آشنایی با چند نظریه ی مهم شناختی ، یعنی نظریه ی یادگیری گشتالت ، نظریه ی یادگیری معنی دار و نظریه ی یادگیری مشاهده ای و چگونگی استفاده از آنها در آموزش .

•         هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

-         یادگیری را از دیدگاه روانشناسان شناخت گرا تعریف کند و تفاوت آن را با یادگیری از دیدگاه روانشناسان رفتارگرا توضیح دهد .

-          بینش را تعریف کند و با ذکر مثال، یادگیری و حل مساله از راه بینش را توضیح دهد .

-         روش حل مسائل هندسی مورد تاکید ورتایمر را توضیح دهد و امتیاز این روش را بر روشهای سنتی آموزش راه حل این مساله شرح دهد .

-          معنی دار بودن مطالب را توضیح دهد و تفاوت بین یادگیری معنی دار و یادگیری طوطی وار را شرح دهد .

-          پیش سازمان دهنده را تعریف و برای آن مثالی ذکر کند و نقش آن را در بهبود کیفیبت یادگیری دانش آموزان شرح دهد .

-         یادگیری از راه مشاهده را باذکر مثال تعریف کند و تفاوت آن را با یادگیری از راه شرطی شدن توضیح دهد .

-          مراحل یادگیری از راه مشاهده را با ذکر مثالهای واقعی شرح دهد .

-          تاثیر عوامل انگیزشی تقویت و تنبیه را بر یادگیری مشاهده ای توضیح دهد .

-         اختلاف نظرهای عمده ی بین رفتارگرایان و شناخت گرایان را توضیح دهد .

-         علاوه بر انواع یادگیری های ذکر شده در فصل قبل ، یادگیری های دیگری نیز وجود دارد که به آنها یادگیری های شناختی می گویند .

یادگیری شناختی
بیشتر با فرآیندهاو جریانهای ذهنی سروکاردارد وکمتربه رفتارهای آشکار فرد می پردازد .
 سه نظریه مهم شناختی عبارتند از:
نظریه یادگیری گشتالت
 نظریه یادگیری معنی دار
 نظریه یادگیری مشاهده ای

درنظریه  شناختی گشتالت :

بینش درحل مسئله مورد تأکید قرارمی گیرد .

درنظریه شناختی  معنی دار:
یادگیری مطالب معنی دار مورد توجه واقع می شوند.

درنظریه شناختی مشاهده ای یا اجتماعی:
 یادگیری ازراه مشاهده  صورت می گیرد.

•         تعریف یادگیری شناختی

روانشناسان شناختی معتقدند که یادگیری انسان را نمی توان به طور رضایت بخش بر حسب نظریه های شرطی شدن توضیح داد.ازنظراین روانشناسان ، یادگیری نه ایجاد تغییر در رفتار آشکار ، بلکه ایجاد تغییر در ساخت شناختی و فرآیندهای ذهنی است.

مانند:
1-ادراک امور
2-سازمان دادن اطلاعات
3-تجزیه وتحلیل اطلاعات
4–کسب دانش
5- درک معنی
6-ایجاد انتظارات
که مستقیماً قابل مشاهده نیستند.

ازنظرروان شناسان  شناختی : یادگیری  نه  ایجاد تغییر در رفتار آشکاراست که رفتارگرایان (طرفداران نظریه شرطی ) به آن معتقدند بلکه  ایجاد تغییردرساخت شناختی وفرایندهای ذهنی  است.

آزمایش معروف ولفگا نگ کهُلربا میمون:
کهُلرموزی ازسقف آویزان کردکه دوراز دسترس میمون بود ولی میمون می توانست بارفتن روی میز یاباگذاشتن دوجعبه  برروی هم یا بااستفاده از یک تکه چوب و...موزرا بدست آورد.این آزمایش که برای میمونها دشواراست بوسیله میمون باهوشی بنام سلطان و باکشف رابطه بین میزو موزحل شد...

 کهُلرنتیجه می گیرد حال که میمون توانسته است باوصل دو تکه چوب یا بروی هم گذاشتن دوجعبه مسئله راحل کندازخودبینش نشان داده است وازطریق این بینش است که می تواندرابطه بین اجزای تشکیل دهنده مسئله را پیداکند.

•         یادگیری از راه بینش

•         از نظرکهلر1969، بینش عبارتست از کشف روابط بین اجزای مسئله ی مورد نظر.

اومیگویدماناگهان به این روابط پی می بریم، اما درک این روابط وقتی صورت می پذیرد که ماازنظرذهنی تغییر کرده باشیم، یامواد را ازنو سازمان داده باشیم .

•         استفاده از بینش در آموزش

ورتهایمر،بعدازآن که دانش آموزان مساحت مربع مستطیل را با استفاده ازفرمول طول ضرب در عرض محاسبه کردند ، به آنها نشان داد که آنها چگونه می توانند فرمول مساحت مستطیل را عملا ثابت کنند .

آزوبل شرطی شدن رانوعی یادگیری ابتدایی بی اهمیت تلقی می کند که بیشتر وِیژه حیوانات  ویادگیریهای سطح پایین درانسان است .

آزوبل :نظریه خودرا به تبین وتوضیح یادگیری آموزشگاهی که عمدتاًجنبه کلامی دارد. (مبتنی برزبان است) اختصاص داده است . وبدین منظوربه نحوه تجربه اندوزی انسان ربط دادن این تجارب بایکدیگر و سازمان دادن آنها پرداخته است.

یادگیری معنی دار یعنی آن نوع یادگیری که درآن یادگیرنده بتواندمطلبی راکه می آموزد به مطالب آموخته شده ی قبلی ربط دهد.

یعنی اگریادگیرنده بتواندمطلب جدید رابه مطالبی که قبلایاد گرفته است به نحوی مربوط سازد ، یادگیری او معنی دار است .

. پیش سازمان دهنده ، یک مفهوم کلیدی است که پایه ی یادگیری مطالب بعدی را تشکیل می دهد .

•         استفاده ازپیش سازمان دهنده درآموزش  اگر قرار بود تمام مطالب روانشناسی پرورشی را تنها در یک اصل خلاصه کنیم ، آن اصل این است : تنها عامل مهمی که که بریادگیری بیشترین تاثیررادارد آموخته های قبلی یادگیرنده است . به این اصل ، تحقق بخشید و بر طبق آن آموزش دهید .

•          

•         یادگیری از راه مشاهده (نظریه ی یادگیری اجتماعی )

•         یکی از نظریه های یادگیری که هم جنبه ی رفتاری دارد و هم جنبه ی شناختی ، نظریه ی یادگیری مشاهده ای یا نظریه ی یادگیری اجتماعی نامیده می شود .

درنظریه ی یادگیری اجتماعی بندورا، گفته شده است که یاد گیرنده ازطریق مشاهده ی رفتاردیگران به یادگیری می پردازد .

 این یادگیری به شرح زیرصورت می گیرد : وقتی یادگیرنده ، یعنی مشاهده کننده ، رفتار شخص دیگری رامشاهده می کند که آن شخص برای انجام آن رفتارپاداش یاتقویت دریافت می کند،آن رفتارتوسط شخص مشاهده کننده آموخته می شود . به این نوع پاداش یا تقویت ، تقویت جانشینی نامیده می شود .

•         مراحل یادگیری از راه مشاهده

1. مرحله ی توجه

برای یادگیری از راه مشاهده ، در ابتدا باید به آنچه که قرار است یاد گرفته شود توجه کرد .

2. مرحله ی یاد سپاری

برای اینکه بتوان رفتاریک سرمشق  را تقلید کرد باید قبلا آن را به خاطر سپرد.لازمه ی این کار بازنمائی آن رفتار،درحافظه است،یعنی معرفی آن به حافظه به نحوی که بعدا قابل بازیابی یعنی یادآوری باشد .

.

3. مرحله ی بازآفرینی

وقتی که دانش آموز یاد گرفت که یک رفتار را چگونه انجام دهد ، هنور ممکن است قادر به انجام آن رفتار به نحو کامل نباشد. بعضی وقتها یادگیرنده نیاز دارد تا رفتار آموخته شده را تمرین کند.

4. مرحله ی انگیزشی یا تقویتی

طبق نظریه ی یادگیری اجتماعی ، تقویت ، نقش انگیزشی دارد . یعنی تقویت لازمه ایجاد یادگیری نیست ، اما در تبدیل یادگیری به عملکرد موثر است.

استفاده از یادگیری مشاهده ای در آموزش

1 . آموزش رفتارها و مهارتهای تازه

2 . تشویق و ترغیب رفتارهای قبلا آموخته شده

3 . نیرومند کردن یا ضعیف کردن اثر ممنوعیتها

4 . جلب توجه یادگیرندگان

5 . ایجاد واکنشهای هیجانی

فصل هشتم:حافظه وفراموشی

•         هدف کلی

آشنایی با مراحل و فرآیندهای اصلی یادگیری و به یادسپاری ، جریانهای حافظه و انواع و علل فراموشی و همچنین آشنایی با چگونگی استفاده از آنها در آموزش

•         هدفهای دقیق یادگیری

از دانشجو انتظار میرود بعد از اتمام این فصل بتواند :

-          تمام مراحل یادگیری و به یادسپاری را از لحظه تاثیر محرکهای محیطی برگیرنده های حسی ، تا زمان انتقال اطلاعات به حافظه ی دراز مدت به ترتیب شرح دهد .

- رمز گردانی ، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات را در رابطه با حاقظه ی کوتاه مدت و حافظه ی دراز مدت توضیح دهد .

- نقش توجه یا دقت را در یادگیری و حفظ اطلاعات بیان کند .

-          علتهای مختلف فراموشی اطلاعات از حافظه ی حسی ، حافظه ی کوتاه مدت و حافظه ی دراز مدت را توضیح دهد .

- تقطیع را توضیح دهد و تاثیر آن را بر افزایش گنجایش حافظه ی کوتاه مدت بیان کند .

- نظامهای رمز گردانی اطلاعات در حافظه ی دراز مدت را توضیح دهد .

- روشهای سازمان دادن به مطالب مورد یادگیری را شرح دهد .

روشهای آموزش مطالب معنی دار و غیر معنی دار را توضیح دهد .

•         فرآیندهای یادگیری و به یادسپاری : مدل خبرپردازی یادگیری

•         حافظه ی حسی

محرکهای محیطی ( نور ، صدا ، حرارت ، بو و جز اینها ) به طور دایم ، بر گیرنده های حسی ما اثر می گذارند .

گیرنده ها اجزای نظام حسی مربوط به دیدن  شنیدن  چشیدن  بوئیدن ولمس کردن  هستند.نظام کلی گیرنده ها را حافظه ی حسی می نامند . 

اطلاعات وارده به حافظه ی حسی تنها برای مدت بسیار کوتاه ( حدود یک ثانیه ) دست نخورده حفظ می شود .

بعد از آنکه محرکی وارد حافظه ی حسی می شود ، اگر مورد توجه یا دقت قرار گیرد اطلاع یا خبری که معرف آن محرک است به حافظه کوتاه مدت انتقال  می یابد و اگر به آن توجهی نشودفراموش می شود.

دقت یا توجّه نقش مهمی درادراک امور دارد واولین گام دریادگیری وبه یادسپاری  مطالب است.

عوامل جلب توجّه  دانش آموزان توسط معلم :
1-استفاده از رنگهای روشن
2- نوشتن کلمات باحروف درشت.
3-خط کشیدن زیرکلمات مهم
4- ایجادرویدادهای نامترقبه 
5- بالاوپائین بردن تن صدا 
6-کم وزیادکردن نور 

حافظه کوتاه مدت رامی توان حافظه هوشیارآدمی یا حافظه فعال دانست .

اطلاعات وارده به حافظه ی کوتاه مدت ، برای حداکثر30 ثانیه دراین حافظه باقی می مانند و پس از آن فراموش می شوند(حذف می شوند ).پژوهشگران،گنجایش این حافظه را 2_+ 7 ماده ی اطلاعاتی  بر آورده کرده اند .

حافظه کوتاه مدت رامی توان حافظه هوشیارآدمی یا حافظه فعال دانست .

•         تقطیع

هر چند گنجایش حافظه ی کوتاه مدت به 2+_  7 ماده محدود است ،ولی  می توان با استفاده از تدبیری  که تقطیع نام دارد ظرفیت این حافظه را افزایش داد . تقطیع عبارت است از دسته بندی اطلاعات به واحدها یا قطعه های کوچکتر .

•         حافظه ی دراز مدت

تکرارورمز گردانی مطالب موجوددرحافظه ی کوتاه مدت ، سبب انتفال آنها به حافظه ی دراز مدت می شود .

حافظه ی درازمدت،حفظ اطلاعات ازچند دقیقه پس ازیادگیری، تا تمام طول عمر شخص را شامل می شود و برای آن هیچ محدودیتی وجود ندارد .

•         نظامهای رمز گردانی اطلاعات در حافظه ی دراز مدت :

صاحب نظران بر این عقیده اند که به طور کلی دو نوع اطلاعات ، در حافظه ی دراز مدت ذخیره می شوند ؛ یک دسته از آنها رویدادها و دسته ی دیگر معناها هستند .

رویدادها:
حافظه رویدادی  غالباً به رویدادها وتجارب شخص وابسته است .
مانند تجارب تعطیلات نوروزی  یک فرد وخاطرات مربوط به آن جزوخاطرات رویدادی به شمارمی آییند.  

معناها:
اطلاعات معنایی به مکان وزمان خاصی وابسته نیستند وحقایق  ورویدادهای کلی را شامل می شوند. اکثرمطالبی که در تحصیل آموخته می شونداطلاعات معنایی هستندو حافظه معنایی ماراتشکیل می دهند.

درنظریه ی رمزدوگانه:( نظام دوگانه حافظه رویدادی وحافظه معنایی) گفته می شودکه اطلاعات،یابه صورت تصاویر ذهنی درحافظه ی دراز  مدت ذخیره می شوند یا بهصورت  کلامی.

•         فراموشی و حافظه ی کوتاه مدت

•          به دودلیل عمده،اطلاعات ازحافظه ی کوتاه مدت حذف می شوند.یکی ازاین دو دلیل، جانشینی است.

•         عامل دیگر فراموشی اطلاعات از حافظه ی کوتاه مدت ، حذف یا زوال اطلاعات بر اثر گذشت زمان است . اطلاعات فراموش شده از حافظه کوتاه مدت به طورکامل ازیاد می روند .

به عقیده روان شناسان اطلاعات وارده به حافظه دراز مدت هرگز ازبین نمی روند وبافراهم بودن شرایط مناسب همیشه قابل بازیابی (یادآوری )هستند.

•         فراموشی و حافظه ی دراز مدت

•          یکی ازنظریه های مربوط به فراموشی اطلاعات از حافظه ی دراز مدت ، نظریه واپس زدن یا سرکوب نام دارد .

روانشناسانی که پیرو نظریه پویایی روانی فروید هستنتد.

معتقدندکه مابعضی اطلاعات یاخاطراتی راکه نمی خواهیم  به یادآوریم به طور عمد واپس می زنیم وبه همین دلیل آنها رافراموش می کنیم .

روانشناسان نظریه دیگری را برای توجیه فراموشی ذکر کرده اندکه نظریه تداخل نام دارد .
طبق این نظریه اطلاعات یادگرفته شده باهم تداخل می کنند ودرهم مخلوط می شوندوهمین امرسبب فراموشی آنها می شود.

بعضی وقتها اطلاعات تازه یاد گرفته شده با اطلاعات قبلی ، تداخل می کنند و مانع یادآوری اطلاعات قبلی می شوند . به این نوع تداخل ، بازداری پس گستر می گویند.

گاه اطلاعات قبلا آموخته شده سبب می شوند که ما نتوانیم اطلاعات تازه یاد گرفته را به یاد آوریم . به این تداخل ، بازداری پیش گستر می گویند .

بیش از دو عامل بالا ، مهمترین عاملی که برای فراموشی اطلاعات از حافظه ی کوتاه مدت ذکر شده ، مشکلات  بازیابی است .

•         کاربردهای آموزشی نظریه خبرپردازی یادگیری

•         1- آموزش مطالب معنی دار

•         2–آموزش مطالب غیرمعنی دار

مهمترین عامل بهبود بخشیدن به حافظه و کاستن ازمیزان فراموشی سازمان دادن به محتوای حافظه ومعنی دارکردن مطالب  یادگیری است.
 بنابراین معلم باید بکوشد تاموضوعهای مختلفی راکه آموزش می دهد به طور منطقی سازمان دهدوآنهارابه مطالب معنی دارتبدیل کند.

1 – آموزش مطالب معنی دار:

یکی از بهترین روشهای ایجاد ارتباط بین مطالب مختلف و سازمان دادن موضوعهای یادگیری ، استفاده از پیش سازمان دهنده هاست .

معلم با استفاده از یک پیش سازمان دهنده می تواند قبل ازپرداختن به جزئیات مفصل موضوع درسی ، از طریق دادن توضیح کوتاهی درباره چارچوب آن موضوع ، یادگیرندگان را برای یادگیری آن مطلب ازلحاظ ذهنی آماده سازد .

علاوه بر پیش سازمان دهنده ، تدبیر مفید دیگر ،یک ساخت سلسله مراتبی برای موضوعات یادگیری است .

                کانیها

سنگها                      فلزات

2 – آموزش مطالب غیر معنی دار

متاسفانه روش یادگیری مطالب غیر معنی دار ، حفظ کردن طوطی وار است ، که معرف تکراروتمرین فراوان این گونه مطالب برای به خاطر سپردن آنها است .

 یکی از روشهای آموزشی مطالب غیر معنی داربه طورطوطی وار،آموزش بخش به بخش است .

در این روش فهرست بزرگی از اطلاعات به چند بخش تقسیم می شود و این بخشها ، به نوبت آموخته می شوند .

تمرین پراکنده ، راه دیگر حفظ اطلاعات است . در این روش یادگیرنده به جای اینکه سعی کند تا در یک نوبت مقدار زیادی اطلاعات را حفظ کند ، وقت خود را تقسیم می کند و چندین بار آن را مرور می کند .